Hulp en advies voor ouders en professionals

De stand van zaken

Nederland kent een breed aanbod van hulpverleners en hulpverlenende instanties. Het is nog relatief kort dat er in het openbaar aandacht wordt gegeven aan het onderwerp oudervervreemding en ouderverstoting. Om deze aandacht werd al decennia gevraagd door ouders die zelf werden geconfronteerd met verlies of dreigend verlies van het contact met hun kind. Met het instellen van onderzoek en de presentatie van de rapportage van het Expertteam Ouderverstoting aan de Tweede Kamer in februari 2021 is vanuit de overheid erkend dat oudervervreemding en ouderverstoting een serieuze rol kan spelen in complexe scheidingssituaties. Eén van de aanbevelingen is om een team van experts samen te stellen dat een risico op oudervervreemding of -verstoting bij scheiding al vroeg weet te signaleren.

Het onderwerp staat op de agenda en er wordt gezocht naar eenduidige criteria om vroeg te kunnen signaleren en hier vervolgens in het verdere proces van scheiding passend mee om te gaan. Zodra de dreiging van contactverlies vroeg kan worden gesignaleerd zal er een keuze zijn in het te volgen beleid. Deze keuze zal dan ook duidelijk moeten zijn voor alle rechters en betrokken professionals, zodat doelgericht en eenduidig beleid kan worden gevoerd om (verder) contactverlies te voorkomen. Het recht zal hierin moeten kunnen voorzien. Daarnaast zal kennis geïntegreerd moeten kunnen worden aangeboden in opleidingen. Hoopvol zijn de initiatieven waar ervaringsdeskundigen bij worden betrokken om hun ervaringen te delen met professionals, zodat het inzicht in de problematiek groeiende is.

Er is volop aandacht en beweging. Voordat dit zichtbaar wordt in beleid en praktijk, zullen ouders en professionals voorlopig nog binnen de huidige kaders hun weg moeten zien te vinden.

Ben je een ouder?

Als je gaat scheiden is het dan ook raadzaam eerst de hele website door te lezen. Is dit te veel, laat dan iemand met je meelezen en met je meedenken: Wat kan ik zelf doen, waar kan ik hulp bij gebruiken en waar moet deze hulp in mijn situatie aan voldoen? In een soms zeer verwarrende en emotionele periode kan het makkelijker zijn om je te laten leiden en soms zie je door de bomen het bos niet meer.

De Leestafel staat open voor iedereen die hulp wil aanbieden. Het Verloren Kind beoordeelt dit aanbod niet. Op het sociale platform is ruimte om met ervaringsdeskundigen en/of professionals te bespreken waar passende hulp is te vinden.

Weet waar je naar op zoek bent!

Er wordt steeds meer juridische, pedagogische, psychische of andere hulp aangeboden bij oudervervreemding, ouderverstoting of complexe scheidingen. Het proces van oudervervreemding volgt duidelijke patronen, maar die patronen worden vaak overschaduwd door schijnbare conflicten aan de oppervlakte. In de professionele praktijk wordt dit lang niet altijd herkend en past de hulp niet altijd bij de onderliggende problematiek.

Herkent de professional jouw situatie en weet deze hier meer over te vertellen en sluit dit aan bij wat jij denkt dat je nodig hebt?

De expertise van de professional staat ten dienste van jou als cliënt en de juiste professional heeft het doel dat jij het vooral weer zelf goed (aan)kunt en regie kunt nemen. De professional is daarop gericht en zal zichzelf ook weer overbodig willen maken.

Vergeet niet dat vooral jij de expert bent in je eigen leven en wat je overkomt; neem en houd daarom ook zelf het initiatief! Als je te maken krijgt met oudervervreemding, kan het juist lastig zijn dat te blijven beseffen.

Je bent verzeild geraakt in een verwarrende situatie met de andere ouder en/of thuis in je gezin. Je zoek hulp of advies van iemand die ten eerste jouw situatie herkent en jou daarin kan erkennen en ten tweede jou helpt om daar zodanig inzicht in te bieden dat je zelf weer voldoende grip hebt.
De situatie is emotioneel en/of traumatiserend. Je zoekt hulp die weet waar je mee wordt geconfronteerd en die je met name helpt om goed onderscheid te maken tussen wat van jou is en wat van de ander, zodat jij je eigen grenzen weer helder hebt en je weer in je eigen kracht komt te staan.
Je hebt zorg om de kinderen en dit maakt je erg kwetsbaar. Zoek je hulp voor het kind?
Zodra je gaat scheiden komt er veel op je af. Er moet veel geregeld worden en je moet met de andere ouder in gesprek, wat emotioneel en verwarrend kan zijn. Derde partijen raken betrokken en die hebben ook hun mening over jullie situatie. Je wil het goed doen voor de kinderen, maar zorg om hun welzijn maakt je kwetsbaar en daarin voel je je afhankelijk. Je zult vaak goedbedoelde adviezen krijgen, maar behoed je ervoor stappen te nemen die jou de regie uit handen nemen. Je zoekt hulp die jou bijstaat en ondersteunt om regie te kunnen blijven nemen in alles wat er in het scheidingsproces op je af komt en om krachtig te kunnen handelen.
Je bent op zoek naar hulp die bekend is en/of ervaring heeft met oudervervreemding, maar ook met het scheidingsproces. Je wil de expertise gebruiken om onafhankelijk te zijn van de situatie en ook de kinderen in hun eigen ervaringen tot steun te kunnen zijn.

Hoe kun je als ouder het kind helpen?

Bij oudervervreemding heeft het kind, zeker als hulp uitblijft, in de eerste plaats een ouder nodig die zich naar het kind toe feitelijk neutraal opstelt over de andere ouder en die niet ingaat op pogingen tot strijd. Een ouder die duidelijk is naar het kind toe dat het een eigen relatie heeft met de andere ouder en dat het kind van de eigen vader en moeder mag houden. De ouder bevestigt het kind dat het een eigen persoon is en altijd zelf mag ontdekken wat het vindt en dat dit ook belangrijk is om groot te worden. De ouder zal het kind ook laten weten dat er grenzen zijn en blijven waar volwassenen over gaan. Bij oudervervreemding is dit uitdrukkelijk de boodschap naar het kind. Het kind zelf kan onderscheid maken tussen wat normaal is en wat niet gewoon is.
Het kind heeft een ouder nodig die zich afwendt van de zogenaamde strijd met de andere ouder en die investeert in het eigen leven en de band met het kind. Een ouder die het kind dus een zo gewoon mogelijk klimaat biedt waar het zichzelf kan zijn. De enige relatie die de ouder nog heeft met de verstotende ouder, is dat zij ouders zijn voor het kind. Deze ouder houdt de relatie met de andere ouder feitelijk en uitsluitend gericht op het kind.
Het kind heeft een klimaat nodig dat de ruimte biedt om over de eigen ervaringen te vertellen en waarin het, als het iets moeilijk vindt, zelf oplossingen kan bedenken en een ouder met het kind kan meedenken. De relatie is van het kind zelf, ook bij oudervervreemding. Het probleem in de relatie met een ouder is een probleem van het kind zelf, zodat het als eigenaar van het probleem ook van invloed kan zijn op een ‘oplossing’ en hoe daar mee om te gaan.
Het kind heeft nodig dat het weet dat volwassenen afspraken maken voor het kind zelf en dat het de bedoeling is dat het kind zich daar ook aan houdt.
Het kind heeft nodig dat het niet wordt voorgezegd wat het moet vinden, want een verstotende ouder vindt ook al wat het kind moet vinden en dit brengt het kind in verwarring en maakt het manipuleerbaar. Communicatie met het kind is erop gericht dat het zelf concludeert wat het vindt.
Het kind heeft bewustzijn nodig dat het niet op een ouder of volwassene gericht hoeft te zijn, maar gewoon kind mag zijn en vooral loyaal aan zichzelf mag zijn en blijven.
Bij pathologisch gedrag heeft het kind tevens het bewustzijn nodig dat deze relatie niet wederzijds is en dat het kan leren dat ‘opkomen voor jezelf’ in zo’n relatie ook ongewenst gedrag bij de ander kan oproepen. Het kind dat in een gezonde relatie zichzelf mag zijn en wordt bevestigd in de eigen ervaringen, kan leren daarmee om te gaan. De ouder bevestigt het kind dat dit verdrietig is, maar ook dat het bij die ouder aan zichzelf mag denken. Het mag ook leuk zijn om leuke dingen te doen.
Het kind heeft het nodig dat het een stevig ik- en jij-besef ontwikkelt en zelf een keuze heeft van handelen.
Het kind heeft wijsheid!

Hoe kun je als professional het kind helpen?

Hulp aan het kind zal de inzet van deze ouder moeten ondersteunen en consolideren.
Iedereen die hulp biedt aan een kind zal zich op de hoogte stellen van omliggende factoren en de voorgeschiedenis van de hulpvraag en daarnaast contact opnemen met allebei de ouders. Het gesprek met ouders samen of apart en het gedrag van elke ouder afzonderlijk zal verder moeten kunnen aanduiden door welke ouder het kind wordt belast. Bij oudervervreemding vraagt dit deskundigheid om dit onderscheid te kunnen maken. Ook na deskundige beoordeling is het mogelijk dat een eerste beoordeling later moet worden herzien. Het blijft belangrijk om te blijven kijken naar feitelijk inhoudelijk gedrag en consistentie. Wat iemand zegt, kan beduidend anders zijn dan wat iemand daadwerkelijk doet!
Stel jezelf altijd de vraag of hier sprake is van kind-eigen problematiek of zijn er aanwijzingen van niet.
Hulp aan het kind mag de vertrouwelijkheid en de privacy van het kind niet schaden. De hulpverlener kan aan allebei de ouders tips geven.
Hulp zal moeten toezien op de draagkracht van het kind en ook de veiligheid van het kind. Dit kan betekenen dat de (fysieke) grenzen van het kind zodanig worden overschreden, dat de hulp aan het kind niet langer toereikend is en ook de veiligheid van het kind niet langer kan worden gewaarborgd.
Hulpverlening zal in dat geval niet schromen om eventueel anoniem en met inachtneming van de stand van zaken op dat moment voor ouder en kind de situatie voor te leggen aan Veilig Thuis. En te staan voor de feiten die worden waargenomen vanuit het perspectief van het kind en de specifieke relatie met de ene en de andere ouder en de belasting daarvan.
Veiligheid voor het kind gaat niet over een schuldvraag. Met name bij pathologisch gedrag is het handhaven van een neutraal kader van ouderschap van belang voor de veiligheid van het kind en de erkenning en de ondersteuning van een ouder en van het kind met mogelijkheden.

Hulp en advies voor professionals

Oudervervreemding en ouderverstoting is zeer ingrijpend voor een kind en een ouder. Voor een verstotende ouder grijpt een scheiding vaak in op een existentieel belang om veilig te zijn. Soms is ook de eigen veiligheid van de professional in het geding in de uitvoering van het beroep. Oudervervreemding is aan de orde van de dag en voor iedere professional die in aanraking komt met kinderen, vaders en moeder, zeker bij scheiding, is het van belang hier kennis van te hebben of op te doen, zodat men het zo vroeg mogelijk herkent.

Het is raadzaam de website door te lezen. De kennis blijft in ontwikkeling. Het sociale platform biedt mogelijkheden om kennis en ervaring te delen. Herkenning en te weten dat je niet alleen staat, kan ook voor jou als professional belangrijk zijn.
Ben je nauw betrokken bij een ouder of een kind dat onder druk staat, dan kan een verwijzing naar hulp die kennis heeft van oudervervreemding het verschil maken. Het is voor het kind en een ouder belangrijk betrokken te blijven bij het vervolg.
Bij oudervervreemding kan bij een eerst charmante ouder een besluit of mededeling opeens leiden tot ernstige diskwalificatie, soms tot agressie, tot dwingend eisen of een klacht bij de eigen beroepsvereniging. De eerste neiging kan zijn hierop te reageren of aan de eis te voldoen. Beide opties leiden over het algemeen tot toenemende uitingen van macht (uit onmacht) en controle. Door aan de eisen te voldoen, wordt het idee gevoed dat je als professional voor het eigen belang van een verstotende ouder bruikbaar en inzetbaar bent en de afhankelijkheid en de interesse in jou neemt dan toe. Voor veel professionals zal dit zeer herkenbaar zijn. Het kan verstandiger zijn om rustig en duidelijk een grens te stellen en hierin het belang van de ouder in zijn of haar ‘goed/normaal ouderschap’ mee te nemen.
Word je als professional geconfronteerd met een klacht van een verstotende ouder, dan valt te overwegen om advies in te winnen bij een jurist of een andere professional met kennis van pathologisch gedrag. Daarnaast is het verstandig om het feit dat er een klacht is ingediend breed te delen met betrokken hulpverlening. Diskwalificaties en aanklachten kunnen onderdeel zijn van een structureel patroon. Het hoeft geen betoog dat iedere professional waar terecht een klacht over wordt ingediend, hier ook verantwoording in wenst te nemen. Iedereen kan fouten maken.
In de medische lijn kan een verzoek om toestemming voor een doorverwijzing voor hulp aan het kind eenzelfde reactie van dreiging of agressie oproepen. Het kan horen bij het patroon van oudervervreemding waarbij een ouder niet wenst dat het kind zich vrij uitspreekt bij de hulpverlening. Het kan ertoe leiden dat hulp aan het kind beperkt blijft tot de instanties die regie houden vanuit de Jeugdwet. Dit kan betekenen dat het kind niet de hulp krijgt die het nodig heeft. De medische lijn legt meer gewicht in de schaal voor het kind en zeker ook als het direct en dringend hulp nodig heeft. Het vraagt in ieder geval een duidelijke stellingname over de noodzaak voor het kind naar degene die de regie heeft. Het kan raadzaam zijn een doorverwijzing te doen via de zorgverzekeringswet. Het kan zijn dat de andere ouder dan alsnog een verzoek zal moeten doen aan de rechtbank voor vervangende toestemming voor inzet hulp voor het kind. Het oordeel van een medicus doet ertoe!
Voer je individueel een hulpverleningspraktijk? Ook dan is het altijd raadzaam kennis op te doen over de patronen van oudervervreemding. Bied je hulp aan het kind, dan heb je contact met beide ouders en kun je ernstig onder druk komen te staan. Contact leggen met collega’s die kennis hebben van oudervervreemding en die met je meekijken en -denken in de stappen die worden genomen, kan van uitermate groot belang zijn, zowel voor jou als voor (de veiligheid van) het kind en een ouder. Laat je eventueel extern adviseren over de verslaglegging als er een terugkoppeling moet worden gegeven aan jeugdbescherming of rechtbank. Vanuit het perspectief van het kind is het van belang dat informatie helder is en zo feitelijk mogelijk wordt weergegeven, zodat een rechter besluiten kan nemen op basis van juiste informatie. Een uitspraak van de rechter kan grote gevolgen hebben.
Als professional staat jouw expertise ten dienste van het welzijn van ‘de cliënt’ en het waarborgen van de ontwikkeling en de veiligheid van het kind. Houd in je terugkoppeling of verslaglegging voor ogen dat bij oudervervreemding het kind het meest gebaat is bij een duidelijke eindsituatie voor alle bij de scheiding betrokkenen. Het hoogst haalbare is goed genoeg, ook als dat niet het meest wenselijke is.
Er spelen vele belangen. Schroom niet om als professional de feiten kenbaar te maken en daarvoor te staan, eventueel in samenwerking met andere professionals die betrokken zijn en kennis hebben van wat er speelt.

Deze tekst werd geschreven door Joke de Jong, directrice bij Expertise & Studiecentrum VSNO