De verborgen tirannie van de stille narcist
De verborgen tirannie van de stille narcist
De meeste mensen kennen het prototype van de narcist wel: de persoon met het grote ego en de arrogante houding die altijd in het middelpunt van de belangstelling moet staan en over lijken gaat om aandacht te krijgen. Maar er is een nog gevaarlijker soort narcist wiens sluipende en destructieve gedrag veel langer veborgen kan blijven: de verborgen of sensitieve narcist.
Misverstand
Het grote misverstand bij narcisme is vaak dat men denkt dat de narcist bovenmatig veel of alléén maar van zichzelf houdt. De echte narcist is echter niet in staat tot liefde, ook niet voor zichzelf. Een persoon met een daadwerkelijke narcistische persoonlijkheidsstoornis is in de vroege jeugd psychologisch en emotioneel zo beschadigd, dat hij of zij geen contact kan en wil maken met zijn of haar eigen innerlijke wezen.
In wezen is hij of zij doodsbang voor zijn of haar eigen diep verborgen gevoelens van schaamte, schuld, waardeloosheid, minderwaardigheid en doodsangst. Daarom creëert hij/zij een valse persoonlijkheid waarmee hij/zij probeert energie en aandacht aan de buitenwereld te ontlokken en de enorme leegte in zichzelf op te vullen: de blaaskaak, de spirituele goeroe, de macho, de opschepster, de perfecte vrouw, etc. Ondertussen gaat er onder dat laklaagje van bluf een kwetsbare, beschadigde en zeer manipulatieve persoon schuil.
Leegte
De echte narcist is alleen maar bezig zijn of haar eigen leegte op te vullen met de energie van anderen, tot zijn of haar eigen kinderen aan toe, zonder enig oog voor hun welzijn. Mensen die een intieme relatie met een echte narcist of een narcistische ouder hebben (gehad), weten maar al te goed dat een verbinding met een echte narcist een doodlopende en destructieve weg is: je krijgt nooit de authentieke, onbaatzuchtige liefde die je als partner, kind, vriend of vriendin verdient. Geliefden, partners, kinderen en vrienden zijn voor de narcist slechts bronnen van ‘voeding’: aandacht en energie die zij gebruikt om haar leegte op te vullen en zich belangrijk te voelen.
Charme
De narcist gebruikt vaak charme en overredingskracht om zijn/haar zin te krijgen, maar wanneer de echte narcist zich bedreigd voelt in zijn/haar overlevingsstrategie wordt diens oorspronkelijke psychologische ‘narcistische wond’ aangeraakt. Dan kan hij of zij verbaal of fysiek zeer agressief en zelfs gewelddadig worden.
De stille narcist
Naast de bekende extraverte, openlijke narcist, die vaak maar al te duidelijk te herkennen is ondanks diens charme en overredingskracht, is er een veel minder bekende type narcist. Deze kan juist vanwege diens stiekeme gedrag nog veel gevaarlijker zijn omdat zijn/haar ware aard lang verborgen kan blijven: de sensitieve narcist.
HET IS ZO’N GOEDE MAN… HIJ IS ALLEEN EEN BEETJE STIL.
De verborgen of sensitieve narcist is net zo beschadigd als de extraverte, openlijke narcist. Ook zij zijn in de vroege jeugd vaak extreem verwaarloosd en psychologisch, emotioneel, fysiek en/ of seksueel mishandeld en niet in staat geweest een innerlijk gevoel van zelf- en eigenwaarde op te bouwen. (NB: niet iedereen die dergelijke mishandeling en verwaarlozing heeft doorstaan ontwikkelt een narcistische persoonlijkheidsstoornis!). De sensitieve narcist is dus ook niet in staat tot liefde voor zichzelf of anderen.
Het verschil
Het grote verschil met de openlijke narcist is dat waar de openlijke narcist extravert is, het liefst op het podium springt en een olifantshuid lijkt te hebben, de sensitieve narcist juist introvert is en hypergevoelig voor alles wat diens imago en valse zelfbeeld kan bedreigen of beschadigen: kritiek, doorvragen, een andere mening hebben, blootleggen van leugens en aankaarten van stiekem, oneerlijk of verborgen gedrag.
Zielig
Sensitieve narcisten hebben de slachtofferrol tot kunstvorm verheven en gebruiken alles wat er maar voor kan zorgen dat anderen hen aandacht, zorg en energie geven: tot echte delen van hun eigenlijke traumatische verleden aan toe. Ze zullen echter nooit de verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen genezing en zijn niet geïnteresseerd in het aannemen van echte hulp of therapie.
Wanneer hun partners hen toch naar een therapeut slepen, doen ze veelal slechts mee voor de vorm, om te voorkomen dat het tot een scheiding komt en ze hun voedingsbron verliezen. Introverte narcisten blijven liever teren op de onbegrensde aandacht en zorg van partners, kinderen, kleinkinderen, kennissen etc.
Voedingsbronnen
Omdat ze niet in staat zijn tot echte relaties en vriendschappen verzamelen ze mensen om zich heen die blind zijn voor de val en hen soms vanuit daadwerkelijk altruïstische motieven gaan voeden: hun narcistische voedingsbronnen.
Wanneer die hen, soms na jaren van ellende en psychologische mishandeling, eindelijk dreigen los te laten, kunnen ze net als de extraverte narcist overgaan op ernstig manipulatief en agressief gedrag, in het ernstigste geval uitmondend in: dreigen met zelfmoord, moord, brandstichting, ontslag, laster, financiële ruïnering, etc.
De tragische prins(es)
Sensitieve narcisten werken in het verborgene en komen op de buitenwereld vaak over als bescheiden, gevoelig, melancholisch, tragisch, zielig, en oefenen vaak een vreemde, hypnotische aantrekkingskracht uit. Deze is anders dan die van de extraverte narcist, die openlijk opschept en bralt.
De sensitieve narcist kan vooral een magnetische aantrekkingskracht uitoefenen op mensen die het vanuit hun eigen oude psychologische beschadiging nodig hebben anderen te ‘redden’ en vallen voor de charmes van de ‘nobele maar beschadigde prins of prinses’ die gered moet worden van diens tragische lot en verleden.
Dat deze prins of prinses totaal geen verantwoordelijkheid neemt voor diens eigen leven en welzijn, geen introspectie heeft en de schuld voor alles wat mis gaat in diens leven afschuift op anderen of de buitenwereld, wordt soms pas na jaren helder. De stille narcist is vaak een meester in toneelspel, vals sentiment en het gebruik van krokodillentranen.
Geen daden maar woorden
Sensitieve narcisten kunnen tevens hoogstaande idealen of normen en waarden propageren, maar als je ze beter kent, zul je ontdekken dat deze vooral uit een front bestaan. Ze zetten hun woorden zelden om in daden en leven hun hoogstaande idealen niet in de praktijk.
Achter de coulissen
Achter de schermen, in hun eigen omgeving, waar de buitenwereld hen niet ziet, kunnen sensitieve narcisten een ware terreur op hun gezin en geliefden loslaten. Net als de extraverte, arrogante narcist zal de sensitieve, introverte narcist alle oude pijn en schaduwdelen van zichzelf die in diens jeugd ontstaan zijn, gaan projecteren en afreageren op geliefden of gezinsleden.
Hij of zij zal hen gaan afblaffen, bestoken met kritiek, beschamen, bedriegen, schrik aanjagen met steeds erger wordende woede-uitbarstingen en geweld, en hen zoveel liefde en aandacht onthouden dat ze zijn schaduwprojecties voor hem gaan dragen. Zij gaan gaandeweg geloven dat zij degenen zijn die slecht zijn, minderwaardig, lelijk en dom – en wat de narcist nog meer kwijt wil van zijn eigen ongewenste, beschadigde innerlijke kinddelen.
Uitverkoren kinderen en schaduwkinderen
Daarbij kan de sensitieve narcist een zelfde of soms wisselend gezinslid, veelal een kind, uitkiezen om de rol van ‘het perfecte kind’ te spelen: deze moet presteren en uitblinken om het ego van de narcist te voeden. Publiekelijk zal de narcist het kind prijzen – maar niet om het kind zelf, en vaak niet eens in het bijzijn van het kind.
Naast dit ‘uitverkoren kind’ kiest de narcist tevens vaak een ‘schaduwkind’ of zondebok die zijn/haar ergste schaduwprojecties moet dragen. Deze wordt het meest afgeblaft, mishandeld en aandacht en zorg onthouden. Maar het ‘uitverkoren kind’ krijgt ook geen echte liefde: die dient slechts als uithangbord en voelt diep van binnen maar al te goed dat de aandacht die het krijgt niet onvoorwaardelijk is. Er wordt niet van hem of haar gehouden voor wie hij/zij werkelijk is. In ernstige gevallen lopen zowel het uitverkoren kind als het schaduwkind tevens kans om seksueel misbruikt te worden.
Dynamiek van de sensitieve narcist
Wanneer de narcist geen ouder is maar een leraar(es), begeleider, coach of spiritueel leider, kan deze hetzelfde spelletje spelen met leerlingen, klanten, cursisten, volgelingen, etc. De dynamiek is hetzelfde en het gevaar eveneens.
Vrienden en kennissen
In hun vrienden- en kennissenkring kunnen verborgen narcisten jarenlang wegkomen met het imago van de nobele, lijdende ziel – totdat iets of iemand hun zorgvuldig geconstrueerde wereldje dreigt te verstoren. Dan kunnen ze plots ontploffen en uitbarsten in (verbaal) geweld of juist koud venijn – maar alleen bij degene die hun wereld bedreigt, en zelden in het openbaar, met getuigen erbij.
De extraverte en introverte narcist in de spirituele wereld
Ook in de spirituele wereld kun je beide typen narcist aantreffen, in gradaties van tamelijk ongevaarlijk maar energie vretend tot zeer beschadigend en gevaarlijk. Op het moment dat je erachter komt dat je met een narcist van doen hebt, ben je soms jaren en veel hartenpijn verder. Daarom is het goed op de hoogte te zijn van de verschillende typen narcisme en van de signalen die aangeven dat je wellicht met een narcist te maken hebt.
Daarnaast is het belangrijk te onderkennen wat het is bij jezelf wat maakte dat je wellicht onder de invloed van een narcist bent gekomen. Wanneer je dit in jezelf geheeld hebt, overkomt het je geen tweede (of derde, vierde, vijfde) keer.
Signalen dat je met een extraverte, openlijke spirituele narcist te maken hebt
- De openlijke spirituele narcist is erg gespitst op aandacht en publiek en doet er alles voor om in de publiciteit te raken.
- Hij of zij vervult graag een leiderschapsrol waarbij (mede)cursisten, cliënten of volgelingen niet worden behandeld als individuen, maar als voeding voor diens ego.
- De openlijke spirituele narcist is erg jaloers en kan het niet velen als anderen succesvoller zijn dan de narcist zelf.
- Hij of zij kan zeer goed de rol spelen van de onbaatzuchtige spirituele leider of deskundige, maar gebruikt zijn/haar soms aanzienlijke kwaliteiten eigenlijk vooral voor eigen gewin: dat kan geld zijn, maar ook aandacht, macht over klanten en volgelingen, aanzien en status.
- Een spirituele, openlijke narcist kan zich uiterst charmant gedragen, maar hij of zij duldt geen tegenspraak en kan woedend uitvallen of uiterst gemeen reageren wanneer iemand zijn woorden of praktijken in twijfel trekt.
- Mensen die de spirituele narcist ‘afvallen’ door uit de groep te stappen, te stoppen met de opleiding etc. worden behandeld als paria’s en soms zelfs bedreigd: rechtstreeks of via andere groepsleden onder invloed van de narcist.
- Mensen hebben de neiging de spirituele extraverte narcist te willen volgen, hem als redder te zien, de hand boven het hoofd te houden en signalen te ontkennen dat er iets mis is.
Signalen dat je met een introverte, verborgen spirituele narcist te maken hebt
- De verborgen, introverte spirituele narcist zal je eerder in de rol treffen van de nobele martelaar: het slachtoffer dat zoveel gaven in huis heeft maar niet in staat is deze ook echt in de wereld te zetten.
- Ze hunkeren, net als de extraverte narcisten, naar aandacht en aanzien maar zullen deze op meer verborgen manieren proberen te krijgen: vleierij, zich afhankelijk maken van de ander, de ander aan zich binden door manipulatie, bedrog, het uitbuiten van hun zwaktes en slachtofferschap, etc. Daarbij zijn ze, net als de openlijke narcist, hevig jaloers op het succes van degene die ze eerst bewonderen of als redder willen zien. Ze kunnen plots lelijk uithalen naar hen of naar degenen die ze als concurrent zien voor hun aandacht.
- Ook de introverte spirituele narcist kan erg charmant overkomen en kan een bijna magische aantrekkingskracht uitoefenen op mensen die vatbaar zijn voor diens dynamiek.
- Mensen hebben de neiging de spirituele sensitieve narcist te willen redden, beschermen, de hand boven het hoofd te houden en signalen te ontkennen dat er iets mis is.
Wat maakt dat je valt voor de charmes van de spirituele narcist?
Mensen die onder de invloed komen van een spirituele narcist hebben dat in de eerste instantie helemaal niet door. Als het een extraverte narcist is, lijkt het alsof ze de perfecte religieuze leider, leraar, docent, of tweelingziel hebben ontmoet die hun eindelijk alle aandacht, steun en kennis gaat geven waar ze altijd naar gesnakt hebben.
Als het een introverte narcist is, lijkt het alsof ze de perfecte, maar ietwat zwakke en hulpbehoevende tweelingziel, zielenmaatje, cursist of klant hebben ontmoet: deze gaan ze genezen!
De act
De narcist kan in alle gevallen zeer goed acteren en manipuleren: ze zijn zich er niet eens bewust van, ze doen het hun hele leven al en geloven zelf nog het hardst in hun toneelspel. Daarom zijn ze ook zo overtuigend. Daarbij kunnen mensen die vallen voor de narcist zich eigenlijk niet voorstellen dat iemand zo gewetenloos zou kunnen zijn en zo’n totaal gebrek aan empathie zou kunnen hebben. Zelf zijn ze namelijk vaak juist zeer empathisch.
Volgelingen
Volgelingen van een extraverte spirituele narcist zijn onbewust vaak op zoek naar de perfecte vader of moeder die hen moet gaat redden of hen zal verheffen tot dezelfde status. Dit patroon stamt vaak uit de kindertijd en/of vorige levens waarin zij zijn gaan geloven dat ze niet op eigen benen kunnen staan, de glans, leiding of goedkeuring van een ogenschijnlijk sterkere of betere ander nodig hebben om te overleven.
Bewonderaars en redders in nood
Mensen die blind zijn voor het feit dat de introverte spirituele narcist hen in feite gebruikt, hetzij als bewonderaar, hetzij als redder in nood, hebben vaak een overlevingsstrategie ontwikkeld in hun jeugd (en/of vorige levens) waarin ze het redden van anderen onbewust zijn gaan gebruiken als manier om hun bestaansrecht te verdienen. Dit zou je het ‘reddende engel’ syndroom kunnen noemen, of het ‘nodig hebben om nodig te zijn’. De bovenstaande redder/prins(es) in nood patronen kunnen elkaar zelfs afwisselen binnen één en dezelfde relatie met een narcist.
Laag zelfbeeld
Vaak hebben degenen die in de ban raken van een narcist een laag zelfbeeld, een laag gevoel van eigenwaarde (ook weer door hun eigen verwondingen in hun jeugd en/of vorige levens). Daarbij hebben ze de overlevingsstrategie ontwikkeld van het ‘helpen’: helpen om het gevoel te hebben dat je er mag zijn, dat je gewaardeerd wordt, dat je bestaat. Dit is natuurlijk een enorme valkuil en een strategie waardoor mensen blind kunnen zijn voor de manipulatie van de narcist. Zo vindt elke narcist wel een enabler.
Vragen
Bij al deze signalen en patronen is het het allerbelangrijkst jezelf een aantal vragen te stellen:
- Kost deze relatie, cursus, workshop me meer energie, geld, of moeite dan ik ervoor terug krijg aan energie en geluk?
- Heb ik in deze relatie eigenlijk altijd het vage gevoel dat ik onbelangrijk of minder(waardig) ben?
- Voel ik me in deze relatie nooit langer dan een dag of aantal dagen goed?
- Ervaar ik dat deze relatie vooral bestaat uit drama?
- Voel ik me vaak niet goed genoeg bij deze andere persoon, docent, therapeut, spirituele leider?
- Heb ik regelmatig het gevoel dat ik de ander moet redden?
- Voel ik me door deze persoon subtiel vernederd en omlaag gehaald, bijvoorbeeld door negatieve duidingen, interpretaties, negatieve readings, psychologische opmerkingen over mijn persoon?
- Gaat de ander me kleineren met ‘grapjes’, vooral als ik me goed voel over mezelf of op het moment sta iets te presteren?
- Saboteert de ander altijd mijn geluk door altijd plotseling af te zeggen, afspraken te vergeten, ziektes en ongelukjes te hebben op het moment dat ik iets leuks wil gaan doen of op het punt sta iets te presteren?
- Ben ik eigenlijk, diep van binnen, een beetje bang voor deze persoon?
- Ben ik eigenlijk diep van binnen bang dat deze persoon het niet gaat redden of dat hij /zij doodgaat als ik hem niet red?
- Krijgt deze persoon soms onredelijke woede-uitbarstingen waardoor ik me angstig voel?
- Neemt deze persoon eigenlijk geen echte verantwoordelijkheid voor zijn eigen welzijn?
- Ben ik vaak in de war over wat waar en niet waar is na een gesprek met deze persoon?
Is het antwoord op de meeste vragen ja, dan heb je mogelijk te maken met een (spirituele) narcist.
Wat nu?
Wanneer je vermoedt dat je te maken hebt met een (spirituele) narcist, is het verstandig nader onderzoek te doen naar narcisme en diens uitingsvormen. Het is belangrijk jezelf en je eventuele kinderen te beschermen tegen (verder) misbruik of psychologische mishandeling.
Er zijn goede websites met meer informatie, niet alleen over narcisme in de familie (in het Engels), maar ook over de tactieken die mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis, sociopaten en psychopaten gebruiken in gezinnen en bedrijven: zoals deze zeer verhelderende website over seriepesters (in het Nederlands).
Wanneer je buiten bereik van de (spirituele) narcist bent, is het belangrijk stappen te ondernemen om jezelf en je eigen gekwetste delen te gaan helen. Mocht je daarvoor externe hulp inschakelen, let dan op dat de behandelaar zelf geen narcistische trekken heeft; en dat hij of zij bekend is met narcisme en het werken met overlevenden van narcistisch misbruik.
Bron: Wendy Gillissen
